Türkiye’de ve dünyada geçtiğimiz bir yıl içerisinde petrol fiyatlarında önemli bir yükseliş yaşandı. Bildiğiniz üzere Rusya – Ukrayna savaşı bir güç krizi yarattı. Bu bahiste yaşanan her gelişme, petrol fiyatlarını da direkt etkiledi.
Hatta uzunca müddettir neredeyse her gün bir akaryakıt artırımı ya da indirimi haberi görüyoruz. Zira petrol fiyatları daima dalgalanıyor. O denli ki geçtiğimiz Haziran ayında varil fiyatı 112 doları gören brent petrol fiyatı bugün prestijiyle 81 dolara düşmüş durumda.
Ülkemizde de fiyatlar daima dalgalanıyor ama…
Maalesef bu dalgalanmanın boyutu, brent petrol fiyatıyla tıpkı oranda olmuyor. Üstte verdiğimiz örnek üzerinden ilerleyerek açıklayalım;
Haziran ayında brent petrol fiyatının 112 doları gördüğünden bahsetmiştik. Artık ise 81 dolar olduğunu söyledik. Pekala bu iki tarihte ülkemizde akaryakıt ve motorin fiyatları ne durumdaymış birlikte bakalım.
- 8 Haziran 2022 brent petrol fiyatı: 112,29 dolar/ İstanbul motorin litre fiyatı: 25,94 TL/ İstanbul akaryakıt litre fiyatı: 26,24 TL
- 28 Kasım 2022 brent petrol fiyatı: 81,06 dolar/ İstanbul motorin fiyatı: 23,84 TL/ İstanbul akaryakıt fiyatı: 20,16 TL
Görüldüğü üzere brent petrol fiyatındaki 30 dolarlık düşüşe karşın benzin ve motorin fiyatlarındaki düşüş 2 lira ile 6 lira düzeyinde.
Akla gelen birinci seçenekle başlayalım; kur etkeni
8 Haziran’da dolar kuru 16,90 TL seviyesindeydi. 28 Kasım’a geldiğimizde ise 18,63 TL düzeyine yükselmiş durumda. Haliyle brent petrol fiyatlarında dolar bazında yaşanan düşüş bize motamot tesir edemiyor.
Fakat kurdaki yaklaşık iki liralık artış, ortadaki farkın bu kadar fazla oluşunu yine de tek başına açıklayamıyor. Pekala diğer ne üzere münasebetler olabilir?
Türkiye’de benzin ve motorin fiyatlarının nasıl hesaplandığına bakalım
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu’na nazaran ülkemizde benzin ve motorin fiyatlandırması şu formülle hesaplanıyor;
- Ürün fiyatı + Toptancı marjı + Gelir hissesi + Dağıtıcı ve bayi marjı toplamı + Toplam vergi = Son satış fiyatı
Fakat bu formülde neredeyse hiçbir ünite sabit değil. Toptancı marjı, dağıtıcı ve bayi marjı ve vergiler daima değişiyor. Üstelik bu değişim standart bir doğrusallıkla ilerlemiyor. Eser fiyatının arttığı bir ayda, dağıtıcı ve bayi marjı toplamı düşerken toptancı marjı artabiliyor…
Aşağıdaki iki tabloda göreceğiniz üzere bir evvelki ve bir sonraki ay ortasında tüm ünitelerde doğrusal olmayan değişimler var
*Tablolar EPDK’nın Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Haziran ve Ekim raporlarından alınmıştır.
Ürün fiyatının daha yüksek olduğu Haziran döneminde vergi ve gelir payı %24,60 olarak hesaplanmış
EPDK’nin notu: Haziran ayında ortalama olarak 27,103 TL/lt seviyesindeki 95 oktan kurşunsuz akaryakıt en son litre fiyatının %24,60’lık kısmının vergi ve gelir payı, %66,22’lik kısmının eser maliyeti ve %9,18’lik kısmının ise piyasada faaliyet gösteren şirketlerin brüt kâr marjından oluştuğu görülmektedir.
Ürün fiyatının daha düşük olduğu Ekim periyodunda ise vergi ve gelir hissesi %27,67’ye yükselmiş
EPDK’nin notu: Ekim ayında ortalama olarak 20,412 TL/lt seviyesindeki 95 oktan kurşunsuz akaryakıt kesin litre fiyatının %27,67’lik kısmının vergi ve gelir payı, %62,51’lik kısmının eser maliyeti ve %9,82’lik kısmının ise piyasada faaliyet gösteren şirketlerin brüt kâr marjından oluştuğu görülmektedir.
Benzin ve motorinde vergi oranları ne durumda? Oran değişimi nasıl açıklanabilir?
Benzin ve motorinde sabit %18 KDV var. Ancak ÖTV için sabit bir vergi oranı ile ilerlenmiyor. Gelir Yönetimi Başkanlığı tarafından yayımlanan Özel Tüketim Vergisi Fiyatları ve Oranları listesine nazaran akaryakıtta ÖTV 2,68 TL düzeyinde, motorinde ise bu sayı 2,05 TL.
Fakat ÖTV ölçüsü Cumhurbaşkanlığı kararı ile anlık olarak düzenlenebiliyor. Kimi durumlarda indirim oranı kadar ÖTV artışı gerçekleştirildiği için indirimlerin pompa fiyatlarına hiç yansımadığı senaryolar bile yaşanabiliyor.
Sonuç olarak…
Ülkemizde akaryakıt fiyatları hem kurdan, hem vergilerden hem de şirketlerin kâr marjlarından etkileniyor. Bu da yalnızca brent petrol fiyatına bağlı olmayan akaryakıt fiyatlarının yaşanan düşüş sonrası birebir oranda düşmemesine yol açıyor.
Kaynaklar: Gelir Yönetimi Başkanlığı, EPDK Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu – Haziran, EPDK Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu – Ekim, Bloomberg Brent Petrol Fiyat Grafiği, Bloomberg Dolar Kuru Grafiği
